Hoofdpijncentrum

U bent door uw huisarts of andere specialist doorverwezen naar het Hoofdpijncentrum. Tijdens uw eerste afspraak in het Hoofdpijncentrum heeft u een gesprek met een van onze hoofdpijnverpleegkundigen. Deze zal uw klachten uitgebreid met u bespreken. Ook meet de hoofdpijnverpleegkundige uw bloeddruk, lengte en gewicht.

Bovendien ontvangt u een hoofdpijndagboek. Het is de bedoeling dat u in dit dagboek noteert wanneer u hoofdpijn hebt en welke klachten u dan precies heeft. Het ingevulde dagboek neemt u mee naar uw volgende afspraak in het Hoofdpijncentrum.
Na het gesprek met de hoofdpijnverpleegkundige heeft u een afspraak bij de neuroloog. Deze verricht neurologisch onderzoek en analyseert welke type hoofdpijn u waarschijnlijk heeft.

De neuroloog maakt samen met u een behandelplan. Dit kan bestaan uit medicatie, fysiotherapie, maar ook bijvoorbeeld een verwijzing naar een ander specialisme. We werken samen met onder andere de pijnpoli, KNO-arts, kaakchirurg, gynaecoloog of kunnen verwijzen voor behandeling met botox. Ook worden er vervolgafspraken gemaakt.

Wat is clusterhoofdpijn?

Clusterhoofdpijn is een vrij zeldzame, maar erg hevige hoofdpijn. De hoofdpijn treedt in aanvallen op die enkele malen per dag of per week kunnen voorkomen. De aanvallen komen vaak in periodes van weken of maanden voor: zogenaamde clusters. Daarna verdwijnen de aanvallen weer. De clusters vallen vaak ieder jaar in dezelfde periode.
Bij een klein deel van de patiënten (15 %) is een chronische vorm aanwezig: de pijnaanvallen blijven dan gedurende 1 jaar aanwezig, met maximaal 1 aanvalsvrije maand.
Sommige mensen met clusterhoofdpijn houden hun hele leven last, anderen slechts gedurende een bepaalde periode. Als de diagnose is gesteld zijn aanvallen echter in verreweg de meeste gevallen goed te voorkomen en adequaat te bestrijden.

Verschijnselen van clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn is een meestal extreem ernstige borende pijn die altijd aan dezelfde kant optreedt. De pijn zit hierbij vaak rondom of achter het oog, maar kan uitstralen naar andere delen van het hoofd (meestal de slapen of de neus en bovenkaak). De duur van een aanval kan variëren van circa vijftien minuten tot drie uur en soms langer. De aanvallen komen vaker ’s nachts voor. De pijn gaat vaak gepaard met bewegingsdrang.

Een aanval van clusterhoofdpijn gaat vaak gepaard met een of meer van de volgende verschijnselen aan de hoofdpijnkant:

• een fors tranend oog
• een rood oog
• gezwollen ooglid
• een verstopt neusgat
• een loopneus
• een hangend ooglid
• zwetend voorhoofd en/ of gelaat

Soms komt er misselijkheid, braken en lichtschuwheid voor.

Hoe vaak komt clusterhoofdpijn voor?

Ongeveer 1 op de 1000 Nederlanders heeft clusterhoofdpijn. Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Familieleden lijken een iets verhoogde kans op clusterhoofdpijn te hebben.

Zijn er uitlokkende factoren?

Aanvallen kunnen uitgelokt worden door vaatverwijdende stoffen zoals alcohol en nitroglycerine, een medicijn dat wordt gebruikt als behandeling voor pijn op de borst. Ook een lage zuurstofspanning, zoals in het hooggebergte en tijdens lange (intercontinentale) vliegreizen, kan aanvallen uitlokken.

Omdat deze factoren alleen tijdens een cluster aanvallen uitlokken, heeft vermijden hiervan alleen zin tijdens een cluster.

Wat is de oorzaak?

De precieze oorzaak van clusterhoofdpijn is onbekend. Onder meer de vijfde hersenzenuw (n. trigeminus, zorgend voor het gevoel in het gelaat) en de hypothalmus, de biologische klok van het lichaam, zijn betrokken bij clusterhoofdpijn.

Behandeling

De behandeling van clusterhoofdpijn bestaat uit behandelen van de aanvallen (aanvalsbehandeling) en uit het voorkomen van aanvallen (preventieve of onderhoudsbehandeling).

Aanvalsbehandeling is mogelijk met sumatriptan injecties en/ of inhalatie van 100% zuurstof. Omdat aanvallen vaak kort duren maar erg hevig zijn is het belangrijk dat het middel zeer snel en krachtig werkt. Daarom is behandeling met tabletten niet zinvol.

Preventieve behandeling is bij clusterhoofdpijn bijna altijd zinvol, omdat tijdens een cluster vaak erg veel aanvallen optreden. Hiervoor bestaan verschillende medicijnen, waarvan verapamil vaak het beste werkt en meestal goed wordt verdragen. Zodra de clusterperiode voorbij is kan deze medicatie weer worden gestopt.

Andere behandelopties om het cluster te doorbreken zijn het verdoven van de achterhoofdszenuw (n. occipitalis) met een injectie of (in studie verband) het elektrisch stimuleren van deze zenuw bij chronische clusterhoofdpijn (occipitalis stimulatie).

Wat is medicatie afhankelijke hoofdpijn?

Deze hoofdpijn wordt ook wel pijnstiller of triptaan afhankelijke hoofdpijn genoemd. Zoals de naam doet vermoeden ontstaat deze hoofdpijn door overmatig gebruik van medicatie. Er ontstaat dan een chronische (vrijwel) dagelijkse hoofdpijn. Deze is meestal zeurend of dof en vaak bij het opstaan al aanwezig en dan het hevigst.

Medicatie afhankelijke hoofdpijn kan ontstaan bij gebruik van pijnstillers als paracetamol, aspirine, ibuprofen of andere normale pijnstillers, maar ook bij gebruik van cafeïne, triptanen of morfine-tabletten. Vaak neemt het gebruik van pijnstillers ongemerkt toe. Soms preventief uit angst om erge hoofdpijn te voorkomen. De hoofdpijn vermindert na inname enkele uren om daarna heftiger terug te keren. Vaak is de hoofdpijn bij het opstaan al aanwezig en het hevigst en neemt bij lichte fysieke en mentale inspanning al toe. Ook kunnen moeheid, slaapstoornissen, snelle irritaties, moedeloosheid, futloosheid, zich niet helder voelen en vermindering van concentratie optreden. Wanneer medicatie wordt gestaakt neemt de hoofdpijn meestal eerst toe.

Medicatie afhankelijke hoofdpijn komt vooral voor bij patiënten die al een vorm van hoofdpijn hebben, zoals migraine of spanningshoofdpijn, en geeft dan een verergering van deze ‘primaire’ hoofdpijn. Zelden ontstaat medicatie afhankelijke hoofdpijn door gebruik van pijnstillers gedurende een langere tijd voor een andere pijnklacht.

Hoe vaak komt medicatie afhankelijke hoofdpijn voor?

Medicatie afhankelijke hoofdpijn komt bij ca. 1 – 2% van de mensen voor, dat zijn ongeveer 340.000 Nederlanders. Daarmee is deze hoofdpijnvorm een van de belangrijkste veroorzakers van chronische dagelijkse hoofdpijn.

Wat is de oorzaak?

Alle acute (hoofd)pijnmedicatie kan medicatie afhankelijke hoofdpijn veroorzaken. De grootste risicofactor is de regelmaat waarmee deze middelen worden gebruikt, niet zozeer de hoeveelheid. Ook speelt het een rol hoe langdurig deze middelen worden genomen. Als u meer dan 10 dagen per maand een pijnstiller neemt, hebt u kans op het ontwikkelen van medicatie afhankelijke hoofdpijn.

Het is nog onduidelijk waarom hoofdpijnpatiënten wel medicatie afhankelijke hoofdpijn kunnen krijgen door regelmatig gebruik van pijnstillers en bijvoorbeeld rugpijn patiënten geen medicatie afhankelijke rugpijn krijgen. Mogelijk hebben hoofdpijnpatiënten een soort overgevoeligheid voor deze stoffen.

Waaruit bestaat de behandeling?

Het belangrijkste is het volledig staken van alle pijnmedicatie. Bij veel patiënten gaat dit gepaard met (soms forse) ontwenningsverschijnselen. Dit kan het verergeren van de bestaande hoofdpijn zijn, maar kan daarnaast ook bestaan uit misselijkheid, slaapstoornissen, spierpijn, moeheid, futloosheid, zweten, hartkloppingen, stemmingsstoornissen, prikkelbaarheid en/ of moedeloosheid. De onttrekkingsverschijnselen zijn de eerste 1 tot 2 weken het hevigste, daarna treedt geleidelijke vermindering op. De totale ontwenning kan tot drie maanden duren.

Naast het staken van de medicatie wordt aangeraden de leefstijl aan te passen, zoals beperken van caffeïnegebruik, voldoende lichaamsbeweging en streven naar een regelmatig eet- en slaappatroon.
Onderliggende depressieve, angst- en slaapstoornissen moeten uiteraard ook worden behandeld.

Het is verder belangrijk dat u gedurende deze periode een hoofdpijndagboek bijhoudt. Het oorspronkelijke hoofdpijntype zal in deze periode ook vaak weer duidelijk worden. Deze primaire hoofdpijn kan meestal goed behandeld worden.

Wat is migraine?

Migraine is een aanvalsgewijze hoofdpijn. Meestal is dit een bonkende, kloppende, halfzijdige hoofdpijn die vier uur tot wel drie dagen duurt. Vaak gaat de hoofdpijn gepaard met misselijkheid, braken en/of een overgevoeligheid voor licht, geluid en/of geuren. Soms komt veel plassen of diarree voor. Beweging of (normale) inspanning verergert de hoofdpijn vaak. Het liefst gaat men naar bed, zo nodig in een donkere kamer.

Niet elke migraine patiënt heeft dezelfde klachten. Een deel van de patiënten (ongeveer 15%) voelt een aanval aankomen. Zij zijn in deze voorfase (waarschuwingsfase) dan bijvoorbeeld moe of juist overdreven fit of fysiek overactief, snel geïrriteerd, hebben een hongergevoel/ trek in bepaalde voedingsmiddelen, een stijf gevoel in de nek of een overgevoeligheid voor prikkels (lawaai/ licht/ geuren). Van de patiënten met migraine heeft een kwart weleens auraverschijnselen. Dit kan het zien van lichtflitsjes of vlekken, een gestoord gevoel of krachtsvermindering in één lichaamshelft of bijvoorbeeld een spraakstoornis zijn. Deze aurafase duurt gewoonlijk minder dan 60 minuten. Dit zijn klachten die altijd geheel overgaan. Hierna volgt de hoofdpijn. Na de aanval is er vaak nog een herstelfase van enkele uren tot dagen.

Welke factoren kunnen een aanval uitlokken?

Vooral spanning/stress, maar ook weersverandering, lichamelijke inspanning, gestoord slaap/waak-patroon, te weinig eten/drinken en hormonen (menstruatie, eisprong) kunnen een aanval uitlokken.

Hoe vaak komt migraine voor?

Ongeveer 33% van de vrouwen en 13,3% van de mannen in Nederland krijgen ooit in hun leven migraineaanval. Per dag hebben in Nederland ongeveer 70.000 mensen een migraineaanval. Bij een derde van de mensen met migraine leidt een aanval tot ernstige beperkingen in het functioneren. Migraineaanvallen tijdens de menstruatie zijn meestal erger en duren langer. Bij een groot deel van de patiënten komt migraine in de familie voor.

Wat is de oorzaak?

Over de oorzaak is niet veel bekend. Wel weten we dat erfelijkheid een rol speelt. Een ontregeling van het zenuwstelsel door uiteenlopende oorzaken kan een aanval in gang zetten. Dit vindt voornamelijk in de hersenstam en de hersenschors plaats. Hierbij geven de uiteinden van pijnzenuwen rond de grote bloedvaten bepaalde stoffen af, waardoor de bloedvaten uitzetten en zeer pijngevoelig worden (kloppende pijn). Dit kan eenzijdig optreden.
De diagnose wordt gesteld op basis van de klachten die de patiënt heeft. Er is geen aanvullend onderzoek om de diagnose migraine te bevestigen.

Hoe te behandelen?

Er kan gekozen worden voor onderhoudsbehandeling (dagelijkse inname) en/ of aanvalsbehandeling.

Een onderhoudsbehandeling zorgt er voor dat zowel het aantal aanvallen als ook de ernst van de aanvallen vermindert. Daarvoor bestaan meerdere medicijnen. Dit wordt voorgeschreven als u bijvoorbeeld vier of meer dagen per maand door de hoofdpijn wordt belemmerd. Om een goed effect op langere termijn te verkrijgen is het dagelijks trouw blijven gebruiken van de medicijnen essentieel. Het blijven gebruiken van zo’n preventief middel kan een zeer gunstig effect op de migraine hebben.

Gewone pijnstillers, zoals paracetamol, aspirine en ibuprofen, maar ook vele anderen, helpen bij een aanval vaak onvoldoende. Het teveel gebruiken van gewone pijnstillers kan de hoofdpijn zelfs doen verergeren of vaker doen optreden. Er bestaat dan een zogenaamde pijnstillerafhankelijke hoofdpijn.

Daarnaast bestaan ook speciale migrainemiddelen, de zogenaamde ’triptanen’, die een aanval kunnen doen verdwijnen of verminderen. Belangrijk hierbij is dat dit medicijn vroeg tijdens een aanval ingenomen wordt, dat wil zeggen zodra de hoofdpijn begint. Bij misselijkheid of braken wordt een triptaan soms gecombineerd met een medicijn tegen misselijkheid om deze klachten tegen te gaan en de opname van het triptaan door de maag te bevorderen.

Natuurlijk dienen migraine uitlokkende factoren behandeld te worden. Zo kan bijvoorbeeld behandeling van stressfactoren, angsten en depressieve stemmingen door de psycholoog hetzelfde resultaat geven als medicatie. Een combinatie van medicijnen en psychologische ondersteuning kan dus zeer wenselijk zijn bij heftige migraine.

Bij forse nekpijn kan fysiotherapie helpen. Sportieve vrijetijdsbesteding kan ook tot ontspanning en betere conditie leiden met minder migraineaanvallen als resultaat.

Wat is spanningshoofdpijn?

Spanningshoofdpijn bestaat uit een meestal drukkende, zeurende pijn, veelal over het gehele hoofd. De pijn is vaak als een soort bandgevoel aanwezig. De ernst kan wisselen van licht tot matig. Vaak straalt de pijn vanuit de nek naar het hoofd of zijn de schouders stijf en pijnlijk. Soms is er ook sprake van misselijkheid of een lichte overgevoeligheid voor licht en/of geluid. Dagelijkse activiteiten kunnen in het algemeen normaal worden uitgevoerd zonder toename van de hoofdpijn.

De hoofdpijn kan in episodes van meerdere dagen tot ongeveer een week optreden (= episodische vorm) of meer dan de helft van de dagen van de maand tot dagelijks aanwezig zijn (= chronische vorm).

Sommige aspecten van spanningshoofdpijn kunnen ook bij migraine passen. Het bijhouden van een hoofdpijndagboek kan helpen bij het maken van een goed onderscheid. Ook kan het hoofdpijndagboek helpen bij het achterhalen van uitlokkende factoren voor de hoofdpijn en het opvolgen van effect van de behandeling.

Hoe vaak komt spanningshoofdpijn voor?

Ongeveer 65% van de Nederlandse bevolking heeft last van episodische spanningshoofdpijn. Chronische spanningshoofdpijn komt bij circa 2% van de mannen en 5% van de vrouwen voor.

Wat is de oorzaak?

De benaming spanningshoofdpijn kan tot verwarring leiden. Spanningshoofdpijn hoeft niet te betekenen dat u gespannen bent of spanningen ervaart.

Een duidelijke oorzaak van spanningshoofdpijn is tot nu toe niet gevonden. Er zijn aanwijzingen voor een centrale oorzaak vanuit de hersenen, zoals bij migraine, een zogenaamde centrale sensitisatie (een overmatige reactie op allerlei prikkels). Dit lijkt vooral bij chronische spanningshoofdpijn een belangrijke rol te spelen.

Ook andere factoren kunnen een rol spelen bij spanningshoofdpijn, zoals overbelaste spieren bij een verkeerde houding, mentale stress, langdurig kijken naar een beeldscherm of TV of een trauma. Tevens kan nekpijn aanwezig zijn.

Duidelijk is ook dat bij veel patiënten het te snel en teveel gebruiken van gewone pijnstillers of middelen tegen migraine en/ of het drinken van cafeïne-houdende dranken (zoals koffie, thee, cola, energiedrankjes) een grote rol speelt.

Behandeling

De behandeling is afhankelijk van de veronderstelde oorzaak: beïnvloeding van stressfactoren, leefpatroon, lichamelijke conditie, etc. Men moet dan denken aan: sporten, leefregels, houdingstherapie, fysiotherapie, behandeling door een psycholoog en medicatie. Vaak moet een vicieuze cirkel doorbroken worden.

Belangrijk

Het is van groot belang bij spanningshoofdpijn niet te vaak pijnstillers (zoals paracetamol, aspirine of ibuprofen) te gebruiken. Veelvuldig gebruik van pijnstillers kan ook hoofdpijn veroorzaken, dit wordt pijnstillerafhankelijke hoofdpijn genoemd.